Dit boek stond al lange tijd op mijn verlanglijstje vanwege de lovende recensies én omdat het verhaal zich afspeelt in Spanje. Al op pagina 41 brengt het boek mij thuis in Granada, omdat de hoofdpersoon, de Nederlandse Herman, een huis wil kopen dat van de Moren is geweest. Hij is diep onder de indruk van het vakmanschap. “Herman verwonderde zich steeds meer over de Alquería, hoe ze verborgen en vergeten verhalen leek te herbergen, haar watertechniek die volgens Vicente aan de Alhambra in Granada deed denken…”
De blonde Moor
In Land van echo’s volgen we Herman, een Nederlander die aan Duitse zijde heeft gevochten tijdens de Grote Oorlog (wat later de Eerste Wereldoorlog werd genoemd), zo wordt al snel duidelijk. Hij wordt dan ook Don Germán genoemd, en later, als hij in de Alquería gaat wonen: de blonde Moor.
Waar gaat het boek over?
Het boek begint als Herman na de Grote Oorlog jarenlang door Europa heeft gezworven en van honger en vermoeidheid neerstort onder een boom. Hij wordt gered door Vicente Urias, ook een voormalig soldaat met landeigendom aan de Costa Blanca, daar waar zout wordt gewonnen. Vicente neemt Herman op in zijn familiekring en op zijn landgoed; ze worden dikke vrienden.
We delen de liefde voor dit land
Herman voelt zich steeds meer thuis in Spanje, ondanks zijn verleden. Hij raakt vergroeid met het land, de mensen, de gewoonten, de cultuur. Dit is bepalend voor wie hij wordt. Dit is wellicht de reden waarom het boek mij vastgrijpt, één en al herkenning voor wat betreft de liefde voor Spanje. Zinnen zoals: “Herman kwam er al gauw achter dat een Spanjaard op zijn best is als hij aan het discussiëren of aan het feesten is. Bij voorkeur tegelijk. Er was weinig voor nodig om feest te vieren. Zoals Vicente het met een knipoog uitlegde: Waarom zou er een aanleiding moeten zijn voor een feest?” (pagina 55)
Dit boek onderzoekt de vraag: wat maakt een thuis? Is dat per definitie je geboortegrond, of is het waar je hart ligt? Oh zo herkenbaar voor mij!
Zijn verwekker
Al lezend wordt duidelijk dat Herman een traumatische jeugd heeft gehad; zijn moeder verloren en een kille band met zijn vader. Zo kil dat hij zijn vader niet papa of vader noemt, maar ‘zijn verwekker’. Waarom, dat is nog lange tijd een vraag die de lezer bezighoudt.
El Dulce de Granada
Op pagina 162 komt Granada weer voorbij als Herman bevriend raakt met een gitano (zigeuner): Ignacio Morao, ook wel bekend als el Dulce de Granada, omdat hij in het Alhambra heeft opgetreden. Deze muzikale vriend brengt met zijn gitaar de ‘Arabische nachten tot leven’. Fantastisch hoe de flamenco-muziek een belangrijke rol speelt in dit boek. Evenals de poëzie van Federico García Lorca, die wordt aanbeden in mijn stad Granada. De auteur heeft achterin het boek zelfs de tekst geplaatst van ‘Pequeño Vals Vienés (Kleine Weense wals)’, omdat hij hier veel naar refereert. Mark H. Stokmans: “Tijdens het schrijven van dit boek luisterde ik talloze keren naar haar uitvoering.” Met haar bedoelt hij de uitvoering van ‘Pegueño Vals Vienés’ gezongen door Sílvia Pérez Cruz. Ik krijg hier ook kippenvel van:
Hij probeert onpartijdig en neutraal te blijven
Wanneer de Spaanse Burgeroorlog uitbreekt, of eigenlijk al daarvoor, moet Herman keuzes maken: is hij trouw aan de linkse of rechtse groeperingen? Hij wil absoluut geen keuze maken, hij wil onpartijdig en neutraal blijven, maar dat wordt hem onmogelijk gemaakt. Zijn idealisme is links, maar als hij ziet wat de linksen aanrichten in het Spanje van de jaren ’30, flirt hij ook met rechts. Hij is immers zelf eigenaar van een bedrijf – hij heeft met zijn vriend Vicente de zoutwinning nieuw leven ingeblazen en is erg goed voor zijn personeel – en in de ogen van de dorpelingen een grootgrondbezitter. Automatisch wordt hij in het rechtse kamp geduwd en dat voelt niet goed voor Herman. Hij raakt steeds meer in conflict met de oude aristocratie.
Trouw blijven aan je morele kompas
Hij is onbekend met het verleden van de Spaanse families in zijn dorp en raakt voortdurend van de wijs als hij goed wil doen. Door zijn jeugdtrauma wil hij ook geen agressie gebruiken, en al helemaal niet moorden, hij vindt oorlogen zinloos en verlangt gewoon naar een vredig bestaan in het land waar hij verliefd op is geworden. Door de dorpsbewoners wordt hij zowel geliefd als gehaat, dit maakt het ‘gewoon gelukkig zijn’ heel complex voor Herman. Kun je trouw blijven aan wat je voelt dat juist is, je morele kompas, wanneer goed en kwaad niet meer duidelijk verdeeld lijken?
Het thema liefde
De complexiteit van het ontstaan van de Spaanse Burgeroorlog, met alle verschillende groeperingen, wordt in dit boek heel goed duidelijk. Je voelt de pijn en haat tussen de regels door. En ondanks dat blijft Herman zielsveel van Spanje houden. Hij verzamelt mensen om zich heen, neemt hen in huis, die hij beschermt en liefheeft. De liefde en het vaderschap spelen dan ook een grote rol in dit verhaal. Er zijn meerdere liefdes in Hermans leven: zijn liefde voor Spanje, zijn nieuwe familie (o.a. van zijn beste vriend Vicente) en zijn persoonlijke relaties (vrouw en zoon). Tegelijkertijd is er verlies van vrienden, van zekerheid, van vrede.
Hoe historie echo’s nalaat
Hoewel Herman in het heden probeert te leven wordt hij telkens geconfronteerd met het verleden: zijn eigen oorlogservaringen, de politieke situatie in Spanje, de sociale ongelijkheid. Dit boek laat zien hoe historie echo’s nalaat in mensenlevens, druipend in persoonlijke beslissingen, in morele vragen. Hoe blijf je jezelf te midden van oorlog, verdeeldheid en druk van buiten? Moed betekent in dit boek niet (altijd) heldhaftige daden, maar kleine keuzes: trouw zijn aan wat je waardevol vindt, beschermen van degenen van wie je houdt, zelfs als je niet zeker weet dat je zult slagen.
Gelaagd verhaal
Wat ik erg goed vind aan dit boek is de manier waarop het landschap, de cultuur en de gang van zaken worden beschreven. Je bent gewoon daar op die plek tijdens het lezen. Je voelt als het ware het zout en je ruikt de hitte. Al je zintuigen worden geraakt, dat vind ik erg knap van de auteur Mark H. Stokmans. Verder is de hoofdfiguur een complexe man, met duidelijke innerlijke worstelingen. Je krijgt sympathie voor hem, maar ook begrip voor zijn fouten en twijfels. Het boek heeft niet alleen een avontuurlijk plot (oorlog, familiegeschiedenis), maar ook diepere lagen: trauma, liefde, identiteit, keuzes tussen rechtvaardigheid en overleven. Het theologische gesprek dat Herman met de pastoor heeft, geeft dit goed weer (bladzijde 354):
Aanbeveling
Kortom, ik kan dit boek aanraden, zeker als je Spanjeliefhebber bent. Doordat de historie is verweven met persoonlijke verhalen is het ook nog eens ontzettend leerzaam, het verrijkt je kennis over Spanje. In Nederland weten we vrij weinig over (het ontstaan) van de Spaanse Burgeroorlog, wat eraan vooraf ging toen Franco aan de macht kwam, de sociale structuren, de klassenverschillen. In Land van echo’s wordt dit duidelijk, waardoor je dankzij de menselijke verhalen meer begrip krijgt voor de verschillende ideologieën en gevoeligheden in (familie)relaties, die ook vandaag de dag nog merkbaar zijn in Spaanse gemeenschappen.
2 reacties
Lieve Marije, wat een mooi stuk schrijf je over dit boek. Ik heb het vorige zomer gelezen en schaar het onder één van de mooiste boeken die ik ooit las. Eerlijk gezegd kan ik niet kiezen tussen Land van Echo’s of El Camino. El Camino las ik parallel in het Nederlands en in het Spaans, als soort van Spaanse les. Soms las ik door in het Nederlands want wilde zo graag weten hoe het verder ging en in het Spaans ging me dat dan te langzaam ;-). Je inspireet me om over El Camino een blog te schrijven. Ik deel dit blog met een lieve vriendin die ook een warm hart heeft voor Spanje, die bij ons in de buurt woont in Moraira en die ook Land van Echo’s las.
Ja, ook een van mijn favorieten, dit boek, naast de boeken van María Dueñas. Land van echo’s is wel veel meer gelaagd. Super als jij een blog wilt schrijven over El Camino. Wat knap dat je die deels in het Spaans hebt gelezen, dat niveau heb ik nog láng niet! El Camino ligt as we speak klaar op mijn ligbed onder de palmboom, ga er vanmiddag in beginnen. Wat een synchroniciteit.