Ik neem je even mee naar Amsterdam, waar ik een lezing bijwoon van Damiaan Denys (filosoof en psychiater), Ann Demeester (kunsthistorica en museumdirecteur) en Dirk de Wachter (psychiater en hoogleraar). De lezing is geheel gewijd aan het onderwerp ‘De kunst van het leven’. Ze spreken over de gevolgen van onze turbulente wereld op de mentale gezondheid, de paradox van ons geluk en hoe kunst ons kan helpen bij zelfinzicht, empathie en levensgeluk.
Meer eenzaamheid dan ooit
Damiaan opent met een indringend verhaal over jonge mensen die lijden aan bestaansonzekerheid die gevoeld wordt als een daadwerkelijke existentiële angst voor het bestaan, het leven zelf. 22% van de jongeren denkt aan de dood. Het leven is snel, heel snel, we krijgen te veel informatie te verwerken omdat de hele wereld binnen handbereik ligt, met alles wat daar gebeurt. We staan constant met elkaar in verbinding via telefoon, email, social media enz. en toch is er meer eenzaamheid dan ooit.
Gestoord & gelukkig
Het Trimbos instituut bestudeert de psychische toestand van de bevolking en schrijven dat 48% enige psychische stoornis heeft, dit is in tien jaar fors is toegenomen. Daarnaast laat de World Happiness index het tegenovergestelde zien: meer dan de helft van de bevolking is gelukkig. Waarmee is aangetoond dat zo’n twee miljoen mensen gestoord & gelukkig zijn. En dan is er ook nog onmiddellijk geluk, in het nu, en reflectief geluk, van mensen boven de 40 jaar. Zingeving noemen we dat. Deze zijn ook elkaars tegengestelde.
Het gevolg van individualisering
Het gekke is dat de maatschappij individualisering ‘verkoopt’, in tegenstelling tot wat we pretenderen dat bij ons zou passen om succesvol te zijn. Namelijk autonomie, authenticiteit, vrijheid, onafhankelijkheid en handelingsbekwaam zijn. Vreemd toch dat we alles kunnen customizen; ons huis, onze auto, sneakers en noem het maar op. We kunnen ongeremd, ongelimiteerd en vrij consumeren. Door de technologisering ligt de wereld aan onze voeten. Daarmee kunnen we veel voorspellen én controleren, hetgeen vrijheid juist beperkt. Volg je mij het nog? Door de digitalisering kunnen we gemakkelijk uit de werkelijkheid stappen en onszelf de illusie van handelingsbekwaam voorhouden.
We zijn minder vrij dan ooit
Gek genoeg lijken we meer op elkaar dan ooit en zijn we minder vrij dan ooit, terwijl we in vrijheid leven. Ook is er nauwelijks gemeenschapszin. En als we de techniek weglaten, is er vele malen minder verbinding in de persoonlijke sfeer. Bijzonder en enigszins verontrustend, vind je niet?
De legende van heilige Ursula
Ann leert ons dat kunst en literatuur de wereld kan upliften. Ze geeft vele voorbeelden, waaronder de legende van heilige Ursula, die bescherming bood aan 11000 maagden in plaats van ze af te dekken. Je kunt de geschiedenis lezen op internet.
Door de kunst kunnen we ons verplaatsen in de ander
Vreemd genoeg zijn wij hier somberder dan mensen die in werkelijke rampspoed-gebieden leven. Zo lijkt het dat het leed van anderen ons down maakt, onmachtig en ons eerder aanzet tot depressie dan tot zorg. Maar kunst kan je wereld vergroten en tegelijk verkleinen. Door de kunst kunnen we ons verplaatsen in de ander. In de stilte kunnen we ons terugtrekken om te denken, onszelf vragen te stellen, te bezinnen. Social media werkt daarentegen stellingname, vasthoudendheid en iets vinden in het nu (maar dat ook direct delen) in de hand, in plaats van daadwerkelijk te verbinden en empathie te ervaren, waardoor we secundair reageren in plaats van primair.
Betekenis is belangrijker dan geluk
Dirk de Wachter voegt nog toe dat zowel kunst als religie uitingsvormen zijn van de ondraaglijkheid van onze sterfelijkheid. Dat kunstenaars vorm geven aan universele moeilijkheden, zodat wij vanuit de diepte terug omhoog kunnen groeien naar heling. Dat betekenis belangrijker is dan geluk, omdat dat geluk tot gevolg heeft. Dat wij zijn wie we zijn, door de ogen van de ander, door wie ons hoort en ziet.
Ik vind hem een woordkunstenaar. Kunst doet rustig kijken, luisteren of lezen en dan mogen wachten, wachten, wachten tot wat er komt. En met dat wachten, komt kwetsbaarheid en erkenning van onszelf. Maar ook oog voor de ander, geduldigheid en klein geluk. Dat zich bevindt in kleine dingen, kleine stapjes en subtiliteit. En autonomie in verbinding brengen met de ander of anderen.
Dirk sluit af met het gedicht STYLE van Charles Bukowski, de moeite van het lezen waard.
Deze mensen hebben mijn ziel gevoed, geïnspireerd, bevestigd, nederig gemaakt en stil.
Wat brengt dit bij jouw teweeg?
